Neftin ucuzlaşması Azərbaycanın büdcəsinə necə təsir edəcək?
Bölmə: İqtisadiyyat ›
,
Tarix: 17:36 18.07.2025
ABŞ Prezidenti Donald Tramp bildirib ki, Vaşinqton administrasiyası dünya bazarlarında neftin qiymətinin aşağı salınmasına çalışır.Bu barədə o, Ağ Evdə Bəhreynin Baş naziri Salman bin Həməd bin İsa Al Xəlifə ilə görüşündə danışıb.
“Bu gün neftin bir barelinin qiyməti 64 dollar olub. Bu əladır. Əslində bu, müharibələrin qarşısını almağa kömək edəcək. Ümid edirik ki, qiymətin bir qədər də aşağı düşməsinə nail olacağıq”, – deyə Tramp əlavə edib.
Mövzu ilə bağlı Coğrafiya üzrə fəlsəfə doktoru, iqtisadçı-ekspert Famil Niftiyev “İnformator.az”a açıqlamasında bildirib ki, ABŞ administrasiyasının dünya bazarlarında neftin qiymətini aşağı salmaq istiqamətində apardığı siyasət qlobal iqtisadiyyat üçün çoxvektorlu təsirlərə malik ola bilər:
“Əvvəla, neftin ucuzlaşması enerji idxalçısı olan ölkələrin istehsal və nəqliyyat xərclərini azaltmaqla inflyasiya təzyiqlərini zəiflədə və iqtisadi aktivliyi stimullaşdıra bilər. Bu, xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün əhəmiyyətlidir. Digər tərəfdən, neft ixracatçısı olan ölkələrdə, o cümlədən OPEC üzvləri, Rusiya kimi əsas oyunçularda büdcə gəlirlərinin azalması fiskal qeyri-sabitlik və makroiqtisadi risklərin artması ilə nəticələnə bilər. Bundan əlavə, enerji bazarında qeyri-tarazlıqlar, investisiya axınlarında azalma və spekulyativ risklərin yüksəlməsi kimi ikinci dərəcəli təsirlər də gözlənilə bilər. Beləliklə, ABŞ-nin bu istiqamətdəki addımları həm müsbət, həm də mənfi nəticələr doğura biləcək kompleks prosesləri tətikləyə bilər. Neftin qiymətinin 64 ABŞ dolları səviyyəsində olması nominal olaraq bir sabitlik göstəricisi kimi qiymətləndirilə bilər. Lakin enerji bazarında həqiqi sabitlik təkcə qiymət səviyyəsi ilə deyil, həm də bu qiymətin formalaşma mexanizmi və davamlılığı ilə ölçülür. Əgər qiymət müəyyən geosiyasi hadisələrin və ya spekulyativ amillərin təsiri ilə formalaşırsa, bu halda 64 dollar səviyyəsi sabitlik deyil, əksinə, potensial qeyri-müəyyənliyin göstəricisi ola bilər. Əksinə, əgər bu qiymət təklif və tələbin fundamental balansı nəticəsində yaranıbsa və gələcəkdə də bu tarazlığın qorunacağı gözlənilirsə, o zaman bu qiymət enerji bazarında nisbətən dayanıqlı bir mühitin mövcudluğuna işarə edə bilər. Lakin qlobal enerji bazarı struktur dəyişikliklər və geosiyasi risklər baxımından həssas olduğundan, istənilən qiymət səviyyəsində qeyri-müəyyənlik tamamilə aradan qalxan sayılmamalıdır”.
Ekspert qeyd edib ki, Azərbaycan iqtisadiyyatının strukturunda neft sektoru həlledici rol oynadığından, dünya bazarlarında neftin qiymətinə yönəlik istənilən müdaxilə, xüsusilə də ucuzlaşdırıcı xarakter daşıyan siyasətlər ölkə üçün ciddi iqtisadi nəticələr doğura bilər:
“ABŞ-dən neft qiymətlərinin aşağı salınmasına yönələn strategiyalar qısa və orta müddətdə Azərbaycanın büdcə gəlirlərinin azalması, valyuta gəlirlərində daralma və tədiyyə balansında mənfi saldonun yaranması riskini artırır. Bu isə makroiqtisadi sabitlik və maliyyə dayanıqlılığı baxımından arzuolunmaz bir vəziyyətdir. Digər tərəfdən, neft qiymətlərində sabit və ölçülü eniş uzunmüddətli perspektivdə iqtisadi diversifikasiyanı təşviq edərək qeyri-neft sektorlarının inkişafını stimullaşdıra bilər. Lakin bu, yalnız hökumət tərəfindən effektiv struktur islahatları və investisiya təşviqi siyasətləri aparıldığı təqdirdə baş verə bilər. Ümumilikdə, qısa müddətdə belə təşəbbüslər risklidir. Lakin uzun müddətli strateji baxış və dayanıqlı iqtisadi modelləşdirmə aparılarsa, potensial faydaya çevrilə bilər. Aparılan təhlil əsasında belə qənaətə gəlirik ki, ABŞ-nin neft qiymətlərini aşağı salmaq istiqamətindəki səyləri qlobal iqtisadi sistemə çoxşaxəli təsirlər göstərir. Bu proses enerji idxalçısı olan ölkələr üçün müsbət iqtisadi impulslar doğura bilsə də, enerji ixracatçısı ölkələr üçün ciddi fiskal və makroiqtisadi risklər yaradır. Neftin qiymətinin 64 ABŞ dolları səviyyəsində olması ilk baxışda sabitlik əlaməti kimi görünsə də, bu sabitliyin nə dərəcədə davamlı olacağı qiymətlərin formalaşma səbəblərindən və enerji bazarındakı ümumi geosiyasi vəziyyətdən asılıdır. Bu səbəbdən, biz enerji bazarında sabitlik deyil, potensial qeyri-müəyyənliklərin mövcud olduğunu qeyd edirik. Azərbaycanın neftdən asılı iqtisadi modeli kontekstində isə belə qiymət dəyişmələri həm risk, həm də imkanlar yaradır. Qısa müddətdə bu, büdcə və valyuta gəlirlərində azalmaya səbəb ola bilər. Lakin biz hesab edirik ki, uzunmüddətli dövrdə bu vəziyyət iqtisadi diversifikasiyanın zəruriliyini ortaya qoyur. Qeyri-neft sektorlarının inkişafı üçün mühüm stimul ola bilər. Bunun reallaşması üçün struktur islahatları və dayanıqlı inkişaf strategiyasının həyata keçirilməsi əsas şərtdir”.
Nuray Əliyeva
